“Psikolojik Sağlamlık Üzerine”
“Psikolojik sağlamlık” kavramı günümüzde popüler bir kavram olduğu kadar çoğu zaman “Kötü olaylar yaşandığında asla üzülmemek ve asla yıkılmamak.” şeklinde yanlış tanımlanan da bir kavramdır. Bu kavramı yanlış tanımlamanın getireceği olumsuz sonuçları önlemek için doğru tanımın ne olduğunu bilmeye ihtiyacımız vardır.
“Psikolojik Sağlamlık” kavramını açıklayan farklı sözlük tanımlarına baktığımızda hepsini kapsayabilecek şu tanımı yapabiliriz: “Zorlu olaylara maruz kaldıktan sonra bireyin normal iyilik haline dönebilme kapasitesi.” Tanımdan da anlaşılacağı üzere vurgu yapılması gereken önemli iki nokta vardır. Birincisi; zorlu olayların varlığını kabul etmek, yok saymamak. İkincisi ise esnekliktir. Burada esneklikten kastedilen şey, bireyin başına gelebilecek olaylar konusundaki esnekliğidir. Bu bilişsel yeteneğe sahip olan bireyler başlarına gelen olumsuz olayları felaketleştirmek yerine başına olumsuz olayların gelmesinin gayet doğal ve hayatın akışına uygun yaşantılar olduğunu kabul ederek olaylara sorun odaklı değil, çözüm odaklı yaklaşır.
Aynı uzunlukta bir makarna çubuğu ve bir plastik pipeti düşünelim. Olumsuz bir olayı sembolize ettiğimiz taşı bu iki nesnenin üzerine attığımızda beklediğimiz üzere çok katı bir yapısı olan makarna çubuğu kolayca kırılacaktır fakat plastik olan pipetin aldığı darbeden dolayı şekli biraz bozulsa bile kısa süre içerisinde ilk haline kavuşacaktır ya da en azından makarna çubuğuna kıyasla daha az hasar almış olacaktır.
Psikolojik sağlamlığı anlatmak için en sık kullanılan metaforlardan birisi “hacıyatmaz” oyuncağıdır. Hacıyatmazı bir düşünelim… Oyuncak belli bir seviyeye kadar kumla doludur. Yapısı gereği aldığı her bir darbeden sonra yine normal olan o dik haline kavuşur. Bir hacıyatmaz olduğunuzu hayal edin. Aldığınız her bir darbe ise hayatta başınıza gelmesi muhtemel olumsuz yaşantılar. Her seferinde ayağa kalkmanızı sağlayan dibinizdeki kum taneleri ise psikolojik sağlamlığınızı güçlendiren öğeler. Yeterli kum taneniz varsa aldığınız darbeler sizi yere seremeyecektir.
Nitelikli kum taneleri yaratmak için bazı öneriler: Psikolojik Sağlamlığı Güçlendirmek Üzerine
Kişi, kaçınılması mümkün olmayan yaşanan olumsuz olaylar ile başa çıkabilmek için birtakım başa çıkma mekanizmaları geliştirir. Bu başa çıkma mekanizmalarını işlevsel veya işlevsiz olarak ikiye ayırabiliriz. İşlevsiz başa çıkma mekanizmaları kısa vadede işe yarıyormuş gibi görünse de uzun vadede kişi için sağlıksız sonuçlar doğuracaktır. İşlevsiz başa çıkma mekanizmalarından bazılarına şunları örnek verebiliriz; sorunu görmezden gelmek, sorunu çözmek yerine suçlu bulmaya odaklanmak, alkol ve madde kullanımı, inkâr, bastırma vb.
Psikolog ve psikotravma uzmanı olan Profesör Mooli Lahad bireylerin zorlu yaşam deneyimleriyle başa çıkabilmek için kullandığı 6 farklı boyut tanımlamıştır. Modelin ismi her bir boyutun ingilizce isimlerinin ilk harfleri kullanılarak oluşturulan BASIC Ph’tır.
Belief/ İnanç: Kişinin yaşamı anlamdırma biçimi, değerleri, inançları, dünyaya ve diğer insanlara yönelik varsayımları. Kendimize olan güveni ve inancı da kapsamaktaıdır.
Affect/Duygu: Duyguları fark etmek, anlamlandırabilmek ve doğru deneyimleyebilmek.
Social Interaction/ Sosyal Etkileşim: Bir gruba aidiyet, sosyal destek
Imagination/ Hayal Gücü/Yaratıcılık: Duygu ve düşüncelerin resim, müzik vb. farklı yollarla ifade edilmesi, yaratıcılık, esneklik.
Cognition/ Biliş: Olayları irdelemek ve değerlendirmek için gerekli olan bilgi toplama, sorgulama ve akıl yürütme becerileri.
Physical/ Davranış/ Fiziksel egzersiz : Bedeni ve zihni harekete geçirecek her türlü eylem.
Lahad’a göre zorlu olaylarla sağlıklı başa çıkabilmesi için bireyin bu 6 kaynağın tamamını kullanmasına gerek yoktur. Tabi ki birey zaman zaman bu kaynakların tümünü kullanabilir fakat zorlu olaylarla sağlıklı başa çıkabilmek için bu kaynaklardan kendisine en uygun birkaç kaynağa odaklanıp, o kaynakları geliştirip kullanması da sağlıklı başa çıkabilmek için yeterlidir.
Faydalanılan kaynaklar:
KARAIRMAK, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 3(26), 129-142.
Gizir, C. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir derleme çalışması. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 3(28), 113-128.
Lahad, M. (2017). From victim to victor: The development of the BASIC PH model of coping and resiliency. Traumatology, 23(1), 27.
Cohen, A. (2003). Coping with stress and surviving challenging times. Child Care Information Exchange, 41-43.
Comments